t.me/shkhs/1635
گوش يكى از راه‌‏هاى مهم ارتباطى ما با دنياى خارج است. پدر از بچّه با زبان چيزى مى‌‏خواهد و انتظار دارد بشنود و ترتيب اثر دهد. اگر ناشنوا باشد، پدر به مقصود نمی‌رسد و می‌گويد: اَه! چرا نمى‌‏فهمى؟ همچنان كه خدا کرها را تقبيح مى‌‏كند. مى‌فرمايد: بعضى‌‏ها صُمٌ بُكم هستند(۱). البته بر كرِ مادرزاد حَرَجى‏ نيست و پدر هم نبايد گله‌‏مند باشد. اگر مخاطب، شنوا بود، جای شِکوه دارد.
در خصوص مخاطبِ شنوا، چند صورت قابل تصوّر است:
الف. صدا را که شنيد، به سمت صدا برگردد؛ اما فقط آواى كلامِ‏ گوينده را بشنود؛ نه مفهوم كلماتش را. فرض كن‏ اربابى به فارسى از نوكرش چيزى بخواهد. نوكر چون‏ انگليسى‌‏زبان است، فقط صوت بشنود! اینجا هم گوينده‏ به مقصود نمی‌رسد؛ چون شنیدنِ آوای خالی اگر در شنونده انگيختگىِ عملی ایجاد نکند، بی‌فایده است و مطلوب حاصل نمی‌شود.
ب. شنونده آنقدر جَهول باشد كه با اينكه زبانش با گوينده مشترك‏ است، نفهمد! ارباب‌ها از جمله خدا گاه با چنين‏ بندگانى سروكار دارند. خدا می‌فرماید: مَثَلُ الَّذينَ كَفَروا كَمَثَلِ الَّذى يَنْعِقُ بما لايَسْمَعُ إلّا دعاءًا وَ نِداءًا(۲)
منِ خدا با توى كافر حرف زدم. تو شنيدى اما فقط آوا و ندا شنيدى! چه فایده؟ ارتباط با مفاهيم مدنظرم بود كه حاصل نشد.
اين قصّه يك استثنا دارد:
با آنکه در عرصۀ موسيقى هم اولويّت با اخذِ توأمانِ آوا و مفهوم است، اگر شنونده فقط ملودی را شنيد و مفهوم را وانهاد، اینطور نیست که بی‌فایده باشد. فرض كن خواننده چيزى بخواند و تو شعرش را يا درست نشنوى؛ يا اساساً زبانت متفاوت با زبان او باشد و فقط با نغمه‌اش ارتباط برقرار كنى، اتفاق بدى نيفتاده؛ چه بسا خواننده خرسند هم بشود. مثلاً به استاد شجريان خبر دهند: يك فرد اسپانيايى‏ از آواز شما تأثير گرفته، بسا که خوشحال هم بشود و اين را حاكى از فرامرزى‌‏بودن موسيقى تلقّى كند؛ با آنكه آن اسپانيايى در واقع: لايَسمَعُ إلا مِلودِیّاً! اما ملودىِ خالى در موسيقى جايگاه دارد؛ در حالی که در تبليغات دینى و اخلاقی، سمعِ آواى خالى بيفايده است و سرزنش هم شده؛ چون هدف گوينده از اينكه مى‏‌گويد:
«كُلوا وَ اشرَبوا و لاتُسرِفوا»(۳) اين نيست كه شنونده آوا را بشنود تا ثابت شود كر نيست؛ بلكه باید در عمل اسراف نكند. فلسفۀ وجودى كلماتِ ارشادى، تغییر در جان و عمل فرد و اجتماع است.
برعكسش هم هست. عنایت کنید!
گاهى‏ متكلّم از كلمه استفاده مى‌‏كند؛ ولىِ كلمه‏ بهانه است و آوایش مراد است. وقتی مى‌‏گويد: «خاك بر سرت!» منظورش القاى معناى خاك و سر و ریختن نيست! انگار گفته: هُش! كه معنا ندارد. گوينده صدا تولید کرده که بگوید ایست! بوق زده! در عربى‏ بدان اسمِ صوت مى‌‏گويند.
می‌خواهد خشمش را از طرف مقابل با اين «خاک بر سرت» ابراز ‌‏كند.
حال اگر شنونده‏ زوم كند روى مفهوم كلمات و صوت را بيخيال شود، نقض‏ غرض كرده و مهره‌های گوینده را به هم ریخته است. چطور؟ مثلًا برگردد خونسردانه بگويد:
«عجب! فرموديد خاك بر سرت! خاك مخلوطی از مواد معدنی و آلی است!» و شروع كند در این باره توضيح‏ دادن! اينجا با آنكه قصدِ گوينده صوت خالی بود، شنوندۀ موذی: لايَسمَعُ إلا مَعناءًا.
در منازعات اینترنتی اخیرم با خواهرم «زهرا» خانم شاهد چنین اتفاقی بودیم. ایشان ذیل «پست #تاکندی و حکومت صفی» برایم کامنت گذاشت:
«خاك بر سرت كه مال پدر و مادرت را بالا كشيدى.» من به جای حذف کامنت یا بارکردنِ لیچارِ مشابه، زير جملۀ ایشان‏ شروع كردم تفسیرکردن! انگار نه انگار اين جمله، معناى تحت‌‏اللّفظیِ كلماتش مراد نيست و صوتی است برخاسته از غضبِ همشیره. لحن را ازش گرفتم و دور انداختم و معنای لغت‌نامه‌ای واژه‌ها را گرفتم.
اين‏ ترفند براى خنثى‏‌سازیِ فحّاشى‌‏هاى اينستاگرامى كه اين روزها باب شده و حتی زير پست‏‌هاى بازيگران معروف، لجن‏‌پرانى مى‏‌كنند، مفيد است. توصيۀ من اين است كه صاحب صفحه به‌جاى دهن به دهن‌شدن يا حتى پاک‌کردن كامنت فُحش، شروع كند با قضيّه جدى برخوردكردن و هر طعن و لعن را سوژهٔ فلسفه‌بافی‌کردن!
حتی اگر فحش و فضیحت، حاوى اندام‌‏هاى تناسلى‏ هم باشد، باکی نیست! خونسردانه شروع كن در باب دخول و نُعوظ و وِقاع، تولیدِ محتوا کردن!
به نظرم با اين شگرد مى‏‌شود نعل وارونه زد و فرد فحّاش را درمانده كرد. مثل اين مى‌‏ماند كه او به سمتت شليك كند. لازم نیست بروى كنار كه سوراخت نكند. يكى از سوراخ‌‏هاى تنت را مقابل گلوله‌‏اش بگير! وقتى تير رد شد، بگو:
«تو به هدفت نرسيدى؛ چون مى‏‌خواستى با تير سوراخم كنى؛ اما فقط توانستى از سوراخم تير عبور دهى!»
خلاصه‌‏گيرى: بعضى‌‏ها ناشنوايند. بعضى‌ها آنجا كه بايد مفهوم كلمات‏ را بگيرند، آواى خاليش را مى‌‏شنوند و آنجا كه بايد فقط صدا بشنوند، به‏ مفهومِ كلمات بند مى‌‏كنند! ۹۷/۱/۱۹
نظر دهید 👈 t.me/qom44
پاورقی:
۱ و ۲. بقره: ۱۷۱
۳. اعراف: ۳۱